ورزان
درباره خانواده
خانواده Opistognathidae که عموما تحت عنوان آرواره ماهی از آن یاد می شود متشکل از سه جنس (genus) و نزدیک به ۴۰ گونه (species) وصف شده (با جزئیات) و احتمالا ۳۰ گونه وصف نشده می شود. از آنجا که گونه های جنس Opistognathus در نزد آکواریوم دارها محبوب ترین می باشند در این مورد صحبت شده و اشاره ای به دیگر جنس ها یعنی Lonchopishtus و Stalix نمی شود.
تقریبا ۲۳ گونه وصف شده نام Opistognathus را به همراه دارند. کلمه Opisto از کلمه یونانی opisthen به معنای “عقب” و gnathus به معنای “آرواره” می باشد. این گونه ها به واسطه اندازه، موجود بودن و رنگشان بسیار مورد علاقه آکواریوم دارها می باشند. ماهی های این گونه ها را می توان در غرب و مرکز اقیانوس اطلس، اقیانوس هند و سواحل دوسوی اقیانوس آرام یافت.
همه آرواره ماهی ها ساکن شن و ماسه کف آب بوده و عموما کوچک (بزرگترین آنها تنها به ۵۱ سانتی متر می رسد) می باشند. دارای دهانی بزرگ بوده که از آن جهت نقب زدن در شن و ماسه، گل و یا تکه های خرد شده مرجان ها استفاده می کنند. برخی از گونه ها سوراخ خود را با دیگر جانوران نظیر انواع میگو از جنس Palaemonella یا حتی ماهی های کرمی (microdesmids) به اشتراک می گذارند. همه دارای بدنی کشیده مانند مارماهی می باشند. برخی گونه ها دارای چشم های بزرگ و برخی دوشکلی می باشند. تعداد کمی نیز دو رنگه می باشند.
همه گونه ها مانند آرواره ماهی خال آبی رنگی نبوده و بیشتر آنها داری ظاهری یکنواخت و خاکستری می باشند. بیشتر گونه ها زندگی در جریان کم و در آب های کم عمق را ترجیح می دهند در حالی که برخی دیگر آب های عمیق را انتخاب می کنند. همه آنها ساکن سوراخ هایی که کنده اند بوده و به طور مرتب آنها را بهبود می بخشند. بعضی از آرواره ماهی ها غذای خود را با حمله ناگهانی به بی مهرگان متحرک بر روی بستر در نزدیکی در ورودی لانه به دست می آورند و برخی دیگر مانند آرواره ماهی خال آبی از پلانکتون های شناور در ستون های آب در بالای لانه تغذیه می کنند.
در همه آرواره ماهی ها این ماهی نر است که تخم ها را تا زمان تبدیل به لارو در دهان خود نگهداری می کند. تخم ها معمولا پس از یک هفته تبدیل به لارو می شوند که در این زمان ماهی نر آنها را در ستون های آب رها می کند. در حدود دو هفته (تا یک ماه) آرواره ماهی های کوچک ولی شکل گرفته از ستون های آب پایین می آیند تا ساخت لانه خود را در کف آب شروع نمایند. چندین گونه از آرواره ماهی ها (شامل آرواره ماهی خال آبی) مراسم معاشقه خود نمایانه با رفتار پرزرق و برق جذابی جهت به دست آوردن جفت از خود نشان می دهند.
دو گونه آرواره ماهی O. rosenblatti و O. aurifrons در تجارت آکواریوم معمول تر از بقیه می باشند. بنابراین در این مطلب تمرکز بیشتر بر روی این دو ماهی است. از اینجا به بعد زمانی که کلمه آرواره ماهی آورده می شود منظور این دوگونه می باشد. در انتها به چندگونه دیگر نیز اشاره خواهد شد.
آرواره ماهی خال آبی. با یک نگاه می توانید حدس بزنید چرا برخی حاضرند پول گزاف بابت آن بپردازند.
آرواره ماهی تیره (Dusky) مانند این به ندرت بالای لانه پرسه می زنند. درعوض درحالیکه سرآنها نمایان است نشسته و به دنیای اطراف نگاه می کنند و منتظر می شوند تا غذای آنها سربرسد.
نیازمندی های نگهداری در اسارت
از زمانی که بستر شنی زنده و عمیق روال شد، سرزنش آرواره ماهی ها نیز آغاز شد. بسیاری از آکواریوم دارها شروع به شکایت کردند که این ماهی ها به طور مداوم شن و ماسه را جابجا کرده و جهت ساخت لانه جدید تا کف آکواریوم نقب می زنند و شن های نیمی از آکواریوم را کنار می زنند و یا حتی زندگی را در بستر شنی از بین می برند. هرچند که این مورد آخر کاملا بی اساس بوده و صحیح نمی باشد. زمانی که یک آرواره ماهی به بستر شنی متشکل از شن های با ضخامت کمتر از ۵ میلی متر افزوده شود دقیقا همان کاری را گفته شده انجام داده و تمام بستر شنی را به هم می ریزد. دلیل آن نیز عدم فراهم سازی مواد مناسب برای ساخت لانه آن می باشد.
محیط نگهداری در اسارت باید تا حدامکان محیط طبیعی زندگی آنها را منعکس کند. این کار در بیشتر آکواریوم های خانگی به واسطه اندازه کوچک آنها امکان پذیر نیست اما با برنامه ریزی خوب می توان این ضعف را جبران نمود. آرواره ماهی ها همیشه بر روی سطوح تپه مرجانی از عمق ۳ (۱۰ فوتی) تا ۴۵ متری (۱۵۰ فوتی) قرار دارند. آنها ترجیح می دهند تا ۱٫۵ متری (۵ فوتی) بالای لانه شان شناور بوده و همیشه دید ۳۶۰ درجه از اطراف خود داشته باشند. بدون دید گسترده از همه اطراف، این ماهی ها پایین تر از حد معمول آمده یا ممکن است تنها سرشان را از لانه بیرون آورند. این رفتار گوشه گیرانه زمانی که ماهی های فعال در نزدیکی آنها شنا کنند نیز اتفاق می افتد. لانه آنها دارای عمقی از ۱۰ تا ۲۳ سانتی متر، پهنای ۲۳ سانتی متر و ارتفاع ۶٫۵ سانتی متر بوده و متشکل از شاخه های مرجانی شکسته، تکه سنگ های آهکی مرجانی، لاک و صدف حلزون ها و تکه های گوناگونی از مواد سخت می باشد. آرواره ماهی ها تماما از ستون های آب تغذیه کرده و پلانکتون ها ۸۵% رژیم غذایی آنها را تشکیل می دهند.
خوب همه اینها به چه معنی است؟ از پیش برنامه ریزی کنید. آرواره ماهی را باید به عنوان ماهی اول به آکواریوم خانگی اضافه کرد. درصورتی که ماهی های دیگر در آکواریوم جاگرفته باشند، سازگار شدن این ماهی مشکل تر می شود. این به این معنا نیست که اگر آکواریوم شما دارای ماهی باشد نمی توانید آن را اضافه کنید، بلکه انجام این کار دشوارتر خواهد بود.
فرض کنید در حال برنامه ریزی از پیش هستیم. در این صورت بستر شنی ایده آل دست کم بین ۲۵ تا ۳۰ سانتی متر عمق خواهد داشت. اما از آنجا که “ایده آل” همیشه قابل دستیابی نیست بهتر است بستر را دست کم ۱۵ سانتی متر در نظر بگیرید. البته بعضی نیز اعتقاد دارند بستر ۷٫۵ سانتی متر کافی است. البته زمانی که حداقل عمق لانه آرواره ماهی را در طبیعت ۱۰ سانتی متر در نظر بگیرید بستر ۷٫۵ سانتی متر کافی نمی باشد. شما می توانید از شن های دانه کوچک استفاده کنید که در این صورت باید آمادگی داشته باشید که آرواره ماهی در شب اول حضورش در آکواریوم بخش بزرگی از آن را کنار بزند. زمانی که گفته می شود “آماده باشید” به این معنی است که خرده سنگ هایی با ضخامت بیش از ۱۰ میلی متر، خرده های مرجانی، سنگ های آهکی مرجانی، لاک و صدف حلزون ها را به عنوان مصالح ساخت لانه برای آرواره ماهی فراهم کنید. به تدریج آرواره ماهی لانه خود را به آهستگی با استفاده از مصالحی که برایش فراهم کرده اید می سازد. همینطور که مصالح استفاده می شوند، مصالح بیشتری برایشان قرار دهید. پس از مدت کوتاهی خواهید دید که شن ها به جای خود بازگشته اند و آرواره ماهی لانه خود را بناکرده است. جهت پایان کار بنا نیاز به یک صدف حلزون یا چیزی شبیه به آن به عنوان سقف لانه می باشد. آرواره ماهی زمانی که عصرها جهت استراحت داخل لانه می رود آن را بر روی ورودی لانه می کشد و صبح ها که بیدار می شود آن را کنار می زند.
از آنجاکه آرواره ماهی مقادیر زیادی پلانکتون می خورد، تغذیه آن آسان می باشد. میگو دریایی، میگو Mysis و پلانکتون ها به عنوان غذا پذیرفته می شوند. اگر ماهی های جدید از خوردن خودداری می کنند می توانید از میگو دریایی زنده یا کرم های سیاه زنده جهت ترغیب آنها استفاده کنید. در آکواریوم های آرام و بی رقیب، آرواره ماهی تبدیل به غذاخوری تهاجمی می شود که به طور فعال در جستجوی خوراک خوش مزه بعدی دور آکواریوم گردش می کند. هرچند در آکواریوم هایی که ماهی های فعال به ویژه بسیار فعال در غذا خوردن وجود داشته باشند، غذا دادن به آنها باید به شکل هدف دار انجام شود.
اعتقاد اشتباهی که در مورد نگهداری آرواره ماهی ها رایج است این است که از روشنایی بسیار قوی باید اجتناب کرد. از آنجاکه آرواره ماهی ها را در سراسر سطوح تپه مرجانی می توان یافت، هر نوع روشنایی برای آنها مناسب می باشد. اینکه روشنایی بسیار زیاد تاثیرات منفی بر روی آنها داشته باشد بسیار غیرمحتمل است.
یک آرواره ماهی را به خانه بیاوریم
بستر شنی عمیق آماده است، صخره ها باثبات هستند و محکم شده اند و قطعات شکسته کافی در دست است. زمانی که ماهی را در اختیار دارید روال سازگار کردن آنها را دنبال کنید. اگر آرواره ماهی را در طول روز به آکواریوم اضافه می کنید آمادگی شیرجه آن به سمت صخره ها را داشته باشید. این ماهی معمولا روز نخست را در صخره ها پنهان می ماند هرچند که هر از چندگاه جرات کرده و ساخت لانه خود را آغاز می کند. این رفتار زمانی که به عنوان اولین ماهی به آکواریوم اضافه می شود متداول تر می باشد.
Opistognathus aurifrons نر
Opistognathus aurifrons نر
اولین نگرانی در مورد ماهی های تازه خریداری شده تمایل آنها به بیرون پریدن از آکواریوم می باشد. بنابراین ضروری است خانه جدید آنها را به خوبی بپوشانید. فقط باید دقت کرد که هیچ سوراخی که آرواره ماهی بتواند از آن به بیرون بپرد وجود نداشته باشد. البته اگر هم آکواریومی های مناسبی انتخاب کرده باشید نیاز به پوشش، موقتی خواهد بود. زمانی که آرواره ماهی لانه خود را بناکرد احتمال بیرون پریدن به شدت پایین می آید و با هم آکواریومی های مناسب تقریبا از بین می رود.
لانه در آکواریوم خانگی
اگرچه ماهی روز فعال می باشد، شب نخست را به ساخت اولین مرحله لانه در تاریکی به عنوان تنها دفاع دیگرشان علاوه بر لانه می گذرانند. انتظار نداشته باشید ساخت لانه در طول یک شب تمام شود. اگرچه در شرایط معمول تنها یک لانه نگه می دارند، در طول روز وقت خود را به تغییر مدل آن می پردازند. فرآیند تغییر مدل لانه در زیرزمین اتفاق می افتد و توسط آکواریوم دار قابل مشاهده نمی باشد مگر خالی شدن گاه گاه دهانی از شن در طول دریچه ورودی سوراخ که با تکه های بزرگی از شکسته ها و خرده ریزها جایگزین می شود. به خاطر داشته باشید قطعات شکسته و خرده ریز را درصورت ناپدیدشدنشان جایگزین کنید. درصورتی که دیگر ناپدید نشدند، اضافه کردن آنها را متوقف کنید.
همانگونه که جلوتر اشاره شد، آرواره ماهی ترجیح می دهد دید ۳۶۰ درجه از اطراف خود داشته باشد. با توجه به محدودیت های آکواریوم های کوچک، این امر معمولا محقق نمی شود. درنتیجه یکی از دو نوع لانه زیر ساخته می شود:
۱- اگر شرایط مناسب فراهم شود، لانه در فضای باز ساخته خواهد شد که معمولا نشانه خوبی مبنی بر سازگار شدن آرواره ماهی می باشد و اینکه شما توانسته اید محیط زیست مناسبی برای آن ایجاد کنید.
۲- نوع دیگر لانه که بهتر است به آن “لانه امنیتی” بگوییم، زمانی اتفاق می افتد که آرواره ماهی لانه خود را در زیر صخره ها بنا می کند و معمولا درون سوراخ مانده و تنها سر یا نیمی از بدنش را از آن خارج می نماید. دلیل آن می تواند مجموعه ای از عوامل نظیر شن و ترکیب خرده سنگ و قطعات شکسته ناکافی، بستر شنی باز ناکافی یا حتی هم آکواریومی های نامناسب باشد. اگر چنین لانه ای را مشاهده کردید محیط زیستی که برای آن فراهم نموده اید را مجددا ارزیابی کرده و مطمئن شوید چیزی را از قلم نینداخته باشید.
هم آکواریومی ها
انتخاب هم آکواریومی های مناسب برای آرواره ماهی خود را جدی بگیرید. با انتخاب اشتباه یا ماهی را خواهید کشت یا هرگز آن را نخواهید دید.
از شکارچی های طبیعی به هر قیمتی اجتناب کنید. این شکارچی ها شامل گروپرها، خروس ماهی، کاشی ماهی بالغ و هر ماهیخوار بزرگ دیگری می شود. کاشی ماهی نابالغ، Halichoeres gamoti و H. bivittatus آرواره ماهی را اذیت کرده و از آن دزدی می کنند. از نگهداری همه ستاره ماهی های شکارچی شامل جنس Ophiarachna باید اجتناب کرد.
از نگهداری ستاره ماهی مانند این ستاره بریتل سبز (Green Brittle Star) در آکواریوم آرواره ماهی باید اجتناب کرد.
عجیب نیست که آرواره ماهی در حضور Ophiarachna احساس راحتی نمی کند.
از ماهی های سریع یا شناگر فعال باید اجتناب کرد. همه جراح ماهی ها، فرشته ماهی ها، و پروانه ماهی ها در این دسته می باشند. به علاوه، برخی راس ها نیز در این دسته قرار می گیرند. هر ماهی بزرگی که به سرعت حرکت می کند یا در زمان غذادادن بسیار فعال می شود، ایجاد مشکل خواهد کرد. اگر قصد نگهداری آرواره ماهی خود را با ماهی های این دسته دارید توصیه می شود هرگز پوشش بالای آکواریوم را برندارید و گرنه ماهی خود را بیرون از آکواریوم بر روی زمین خواهید یافت.
گوبی های کوچک را بهتر است در آکواریوم جداگانه نگهداری کنید مگر اینکه قسمتی را به عنوان خانه اختیار کرده و از آن خیلی دور نشوند. آرواره ماهی دوست دارد اطراف لانه خود محوطه داشته باشد و معمولا از آن در برابر گوبی های کوچک دفاع می کند. این کار ممکن است با به دهان گرفتن گوبی و انداختن آن بیرون از محوطه که می تواند تا۳۰ سانتی متر دورتر از ورودی لانه نیز باشد اتفاق بیافتد. گاهی اوقات نیز آرواره ماهی مقداری شن در دهان خود جمع کرده و آنها را به سمت گوبی می پاشد.
گوبی هایی مانند این Stonogobiops sp. می توانند موجب آزار آرواره ماهی شما شوند.
بنابراین چه ماهی هایی هم آکواریومی های مناسبی برای آرواره ماهی می باشند؟ ماهی های کاردینال، آنتیاس، ارزیاب، بلنی، لوله ماهی و اژدها (dragonette) مناسب هستند. با بیشتر گوبی ها و بعضی راس ها نیز به خوبی سازگار می شوند. شاخص کلی آرام بودن، هم اندازه و یا کوچکتر بودن می باشد.
جفت گیری و تخم ریزی
جفت گیری، تخم ریزی و پرورش نوزادان آرواره ماهی در آکواریوم خانگی موفقیت آمیز بوده است. آکواریومی ۱۲۰ سانتی متری برای یک جفت توصیه می شود. در فصل تخم ریزی که از بهار تا تابستان رخ می دهد، دو رنگی جنسی در برخی گونه ها بوجود می آید. بر روی قسمت پیشین سر آرواره ماهی سرزرد خال های سیاه پدید می آید و بخش پشتی بدن آرواره ماهی آبی سفید می شود. خارج از فصل تخم ریزی هیچگونه دورنگی جنسی اتفاق نمی افتد.
رفتار جفت گیری در هرگونه متفاوت می باشد. اگرچه فرآیند آن در طلوع یا غروب ماه کامل یا جدید شروع می شود. در این مراسم ماهی نر تلاش می کند تا توجه ماده را به خود جلب کند. اگر مورد قبول واقع شود، ماده همتای نر را به لانه اش و یا برخی اوقات غاری که برای مراسم جفت گیری ساخته شده، دنبال می کند. تخم ها ابتدا توسط ماهی ماده گذاشته شده سپس توسط ماهی نر بارور می شوند. مانند کاردینال های Banggai یا Pterapogon kauderni، آرواره ماهی های نر تخم ها را در دهان خود نگهداری می کنند. تخم ها را که از دهان ماهی نر بیرون زده اند، به آسانی می توان مشاهده کرد. زمانی که Opistognathus aurifrons مورد مطالعه قرار گرفت، اندازه تخم ها در حدود ۰٫۸ میلی متر و تعداد آنها در دهان ماهی نر بالغ بر ۳۰۰ تا ۵۰۰ تخم بود. تخم ها در دهان نر به مدت ۷ تا ۹ روز نگهداری می شود و پس از آن نوزادان با طول ۴ میلی متر را رها می کند. به مدت کوتاهی پس از آنکه نوزادان رها شدند، مراسم جفت گیری می تواند تکرار شود. نوزادان ۱۵ روز پس از رها شدن و زمانی که اندازه آنها حدود ۱٫۵ سانتی متر می باشد، داخل شن رفته و شروع به کندن لانه خود می کنند. در طی یکسال نوزادان به رشد کامل می رسند.
بزرگ کردن نوزادان در آکواریوم که با موفقیت نیز همراه بوده است، نیاز به مهارت دارد. اولین غذاهایی که به آنها داده می شود باید چرخدار (Rotifer) غنی شده باشد. زمانی که نوزادان به اندازه ای بزرگ شده باشند که بتوانند Artemia nauplii را هضم کنند از آن نیز باید استفاده شود.
آرواره ماهی ها با چشم های حشره مانند و دهان سطل مانندشان قلب بسیاری از آکواریوم دارها را ربوده اند. شخصیت و سرسخت بودن آنها ستودنی است. اگرچه اغلب تمایلات خرابکارانه پیدا می کنند که مقصر در بیشتر موارد آکواریوم دارها هستند که نیازهای ویژه آنها را در نظر نمی گیرد.
آشنایی با اعضای این گونه
همانگونه که پیش از این اشاره شد، Opistognathus aurifrons یا آرواره ماهی سرزرد محبوب ترین این گونه نزد آکواریوم دارها است. آنها روی هم رفته جذاب، سخت جان و ارزان می باشند. جذابیت آنها از رنگ آمیزی آبی بچگانه در طول بدن و سر زرد زیبایشان می باشد. اندازه آنها در نهایت به ۱۰ سانتی متر رسیده و زیستگاه طبیعی آنها فلوریدا و سراسر کاراییب می باشد. در بیشتر موارد بی مهرگان را اذیت نمی کنند، هرچند ممکن است میگوهای زینتی کوچک را بخورند. زمان تخم ریزی، ماهی نر در آب های باز شناور شده، باله های خود را باز و پهن کرده و بدن خود را قوس می دهد. همچنین جهت اعلام آمادگی به ماهی ماده دهان بزرگ خود را باز می کند.
دومین ماهی محبوب پس از O. aurifrons آرواره ماهی خال آبی یا Opistognathus rosenblatti می باشد که دلیل آن قیمت بالای این ماهی می باشد. قیمت آرواره ماهی خال آبی عموما بیش از ۱۰۰ دلار می باشد. آن را می توان در خلیج کالیفرنیا، معمولا در پایه صخره ها پیدا کرد. طول این ماهی به ۱۰ سانتی متر می رسد. مراسم جفت گیری این آرواره ماهی ها زمانی که نیمه پشتی آنها به رنگ سفید در می آید، شروع می شود. ماهی نر حرکات سریع پی در پی به درون لانه دارد. از دید ناظر، تنها نور آنی سفید روشن دیده می شود. زمان خارج از فصل تخم ریزی، رنگ پس زمینه این آرواره ماهی عموما قهوه ای و در برخی موارد زرد کثیف می باشد. خال های آبی سراسر بدن آن را زینت می دهند. این ماهی ها اندکی نسبت به یکدیگر تهاجمی برخورد می کنند و درصورت تمایل به نگهداری یک جفت، آکواریوم بزرگتری پیشنهاد می شود. در حیات وحش فاصله بین زوج ها تا ۳ متر نیز می باشد.
آرواره ماهی پانامایی یا Opistognathus panamensis تقریبا دوقلوی مشابه خال آبی می باشد. تنها تفاوت آن خال های آبی و منطقه زندگی آن می باشد. در بیشتر موارد خال ها آبی در واقع نوار آبی می باشند و همانگونه که از نام آن برمی آید، ساکن پاناما می باشد.
از چندین آرواره ماهی به عنوان آرواره ماهی تیره یاد می شود. این ماهی ها شامل Opistognathus macrognathus، Opistognathus maxillosus، Opistognathus scops و Opistognathus whitehursti می باشند. برخلاف آرواره ماهی هایی که در بالا در مورد آنها صحبت شد، این ماهی ها پلانکتون خوار نمی باشند. آنها از ماهی های کوچک یا میگوهایی که بتوانند در دهان خود جا دهند، تغذیه می کنند. همچنین مانند اقوام خود دارای الگوها یا رنگ های جذاب نمی باشند.
اسپات فین یا O. scops از شرق اقیانوس آرام، باجا کالیفرنیا و گالاپاگوس وارد می شوند. آنها قهوه ای با خال های سفید در سراسر بدن بوده و دارای خال سیاهی که با رنگ سفید احاطه شده بر روی باله پشتی می باشند. این آرواره ماهی ها می توانند تا ۱۵ سانتی متر (۶ اینچ) برسند. اگر به دنبال آرواره ماهی هستید که با ماهی های بیشتر تهاجمی هم خانه کنید، این ماهی انتخاب مناسبی می باشد.
آرواره ماهی دیگری که از آن تحت عنوان تیره نام برده می شود، O. whitehursti. می باشد. این ماهی کوچکترین Opistognathus بوده و اندازه آن تنها ۷٫۵ سانتی متر (۳ اینچ) می شود و بنابراین به آکواریوم آرامتری نسبت به بقیه نیاز دارد. مانند دیگر آرواره ماهی ها که نام تیره در مورد آنها به کار برده می شود، پلانکتون خوار نمی باشد. بهتر است به آکواریوم آنها میگو اضافه نشود مگر آنکه به عنوان غذا در نظر گرفته شوند.
جنس Opistognathus دارای اعضای دیگری نیز می باشد که از آنها حرفی به میان آورده نمی شود. دلیل آن عدم واردات منظم و یا بزرگ بودن اندازه آنها برای آکواریوم خانگی می باشد.
